Gaslighting to słowo pochodzące od tytułu sztuki teatralnej „Gaslight” oraz jej oscarowej, filmowej adaptacji z lat 40. XX wieku, Główny bohater, mężczyzna, stopniowo wprowadza swoją partnerkę w stan niepewności, co do jej własnego zdrowego rozsądku, negując jej doświadczenia i wątpliwości.
Gaslighting to forma przemocy psychicznej, polegająca na podważaniu prawdziwości przeżyć ofiary. Jest to subtelny proces, który często zaczyna się od drobnych aktów, a następnie narasta, stopniowo pozbawiając osobę go doświadczającą pewności siebie i zdolności do właściwej oceny sytuacji. Partner stosujący gaslighting może celowo manipulować faktami, zdarzeniami, a nawet własnym zachowaniem, aby wprowadzić drugą osobę w stan dezorientacji i wątpliwości.
Ważnym aspektem gaslightingu jest wykorzystanie przez sprawcę swojej pozycji społecznej, statusu edukacyjnego lub innych czynników, aby wzmocnić manipulację i podważyć zdrowy osąd ofiary. To sprawia, że gaslighting staje się szczególnie trudny do wykrycia i zrozumienia, zarówno dla osoby doświadczającej go, jak i osób z zewnątrz.
Jedną z kluczowych cech gaslightingu jest jego ukryta natura. Manipulacje są często maskowane jako troska lub dbałość o dobro ofiary. Sprawca może sugerować, że jego działania mają na celu poprawę stanu psychicznego lub osobistego rozwoju ofiary, co prowadzi do jeszcze większej dezorientacji i utraty pewności siebie.
Ten rodzaj przemocy „w białych rękawiczkach” rozwija się w związkach, w których ofiara wierzy, że sprawca chce dla niej jak najlepiej (co często stanowi oczywistość w bliskich relacjach). Np. kobieta zakłada, że wzajemnie z partnerem mają wobec siebie dobre intencje i chcą siebie nawzajem wspierać. Jeśli wówczas partner mówi: – „słuchaj, kochanie, muszę ci coś powiedzieć w trosce o Ciebie, naprawdę – Ty chyba musisz iść do psychiatry. Tobie ciągle się coś wydaje, zobacz, ostatnio mi opowiadałaś o czymś, co się nie wydarzyło, teraz mi mówisz, że ja coś zrobiłem…przecież to nie miało nigdy miejsca! Opowiadasz mi o tym, że ja coś Ci powiedziałem, a przecież ja nigdy bym tego nie powiedział”. I kobieta osoba zaczyna powoli popadać w obłęd, ponieważ wierzy w te dobre intencje i bierze za dobrą monetę to, co słyszy: – „no tak, może faktycznie mi się wydaje, może jestem jakaś nienormalna….”
Co jest celem takiej przemocy? To, żeby odebrać drugiej osobie jej wolność po to, żeby „tańczyła tak, jak jej się zagra”. Ona ma służyć sprawcy, do tego, żeby spełniać jego potrzeby, jego zachcianki, żeby dać się ukształtować według jego życzenia. Tak naprawdę ostatecznym celem przemocy psychicznej jest to, żeby osoba utraciła swoją tożsamość – to kim jest, co lubi, co kocha, jakie ma cechy charakteru, swoją indywidualność, swoją odrębność. Żeby stała się właściwie na obraz i podobieństwo fantazji sprawcy: „będziesz taka/ będziesz taki, będziesz inny/będziesz inna”.
Gaslighting może występować w związkach intymnych osób dorosłych i w związkach nastolatek/nastolatków, w relacjach rodzice-dzieci, dziadkowie-wnuki, pracodawca-pracownik, koleżanka-kolega i wszelkich innych rodzajach relacji. Cel jest zawsze taki sam – uformować kogoś na podobieństwo swojej fantazji. Jest to zadanie karkołomne, ale jeżeli sprawca niesie ze sobą różne trudne elementy wspomnień, doświadczeń życiowych, nie czuje się bezpiecznie, to wydaje się mu często, że tylko w taki sposób poczuje się bezpiecznie – jeżeli ktoś będzie robił tak, jak on chce. Sprawca nie szanuje wolności i chce ją odebrać drugiemu człowiekowi.
Za zamkniętymi drzwiami są to bardzo trudne sytuacje, dramatyczne. Skutki gaslightingu mogą być daleko idące i dotyczyć nie tylko zdrowia psychicznego i fizycznego ofiary, ale także jej relacji z innymi oraz jej poczucia własnej wartości. Osoby doświadczające tej formy przemocy często odczuwają wstyd, winę i samotność, co może prowadzić do izolacji społecznej i pogorszenia stanu psychicznego.
Dlatego też kluczowe jest zrozumienie mechanizmów gaslightingu oraz dostarczenie ofiarom wsparcia i pomocy w odzyskaniu kontroli nad swoim życiem. Terapia może odegrać kluczową rolę w procesie uzdrawiania, pomagając ofiarom zrozumieć i przetworzyć doświadczenia oraz budować zdrowsze relacje z samym sobą i innymi.